भागवत पुराण नेपाली bhagwat puran in nepali
PART-3
"हे देवर्षि!
तपाईंको प्रयास सफल हुनेछ,
यसमा
कुनै शंका छैन। यसको लागि तपाईं सत्कर्म गर्नुहोस् र ती सत्कर्म तपाईंलाई
साधु–पुरुषहरू बताउने छन्।"
नारदले सोचे —
आकाशवाणीले पनि गोप्य रूपमा मार्ग देखाएको छ। त्यो कुन उपाय हो जसले
ज्ञान–वैराग्यको मूर्छा हटाउँछ?
त्यसपछि नारदले
ज्ञान–वैराग्यलाई त्यहीँ छोडेर तीर्थयात्रा गर्दै साधु–महात्माहरूको शरणमा गए।
साधुहरूले नारदलाई आउँदै गरेको देखेर अवज्ञाको डरले मौन धारण गरे। केही त आश्रम नै
छोडेर भागे। जब कसैले पनि उत्तर दिन सकेनन्, तब नारदले तपस्या गर्ने विचार गरे। किनभने—
तपबल रचे
प्रपंच विधाता, तपबल
विश्व सकल जग त्राता |
तपबल रुद्र करे संहारा, तपबल शेष धरे
महि भारा ||
तपस्या गर्ने
सोचेर नारद बदरिकाश्रम पुगे। त्यहाँ उनले सनकादि मुनिहरूलाई देखे। उनले मुनिहरूको
चरणमा नमन गर्दै भने — हे मुनिश्वरहरू! तपाईंहरू देख्दा पाँच वर्षका बालकजस्ता
लाग्नुहुन्छ तर हुनुहुन्छ तपाईंहरू पूर्वजहरूको पनि पूर्वज। निरन्तर “हरि शरणम्, हरि शरणम्” जप
गर्दा गर्दा वृद्धावस्थाले तपाईंहरूलाई छुना सकेको छैन। जसको भ्रू–भङ्गबाट जय–विजय
बैकुण्ठबाट पृथ्वीमा खसालेका थिए र जसको कृपाबाट फेरि बैकुण्ठ फर्कन पाए — हे
मुनिश्वरहरू! आकाशवाणीले भनेको त्यो उपाय के हो? कृपया बताउनुहोस्।
सनकादि
मुनिहरूले भने — हे देवर्षि! प्रसन्न हुनुहोस्, किनभने त्यो उपाय त अति सरल र पहिलेदेखि नै
उपलब्ध छ —
श्रीमद्भागवतालापः
स तु गीतः शुकादिभिः ||
त्यो
उपाय हो — श्रीमद्भागवतको कथा, जुन शुकादि मुनिहरूले गाएका छन्। यस
श्रीमद्भागवतमार्फत भक्ति,
ज्ञान
र वैराग्यलाई महान शक्ति प्राप्त हुनेछ र उनीहरूको पीडा हट्नेछ।
नारदले भने —
हे मुनिश्वरहरू! जब वेद, वेदान्त
र गीता पाठले उनीहरूको मूर्छा हटाउन सकेन, तब भागवत कसरी हटाउनेछ? किनभने भागवतका
प्रत्येक श्लोकमा वेदकै अर्थ समावेश छ।
सनकादिले भने —
हे देवर्षि! जस्तो रूखमा जरोदेखि शिखासम्म रस हुन्छ तर जुन स्वाद फलबाट पाइन्छ, त्यो स्वाद पात
वा डाँठबाट पाइँदैन। दूधमा घ्यू हुन्छ, तर घ्यूले बनाइएका परिकार दूधबाट बन्छन् र? घ्यूबाट हवन
गर्दा अग्नि तेज हुन्छ, तर दूध
हाल्दा अग्नि नै निभ्न सक्छ। त्यसैगरी गन्नाको प्रत्येक गाँठोमा चिनी हुन्छ, तर खीर बनाउन
त्यो गाँठो हालेर मिठास आउँदैन — चिनी हाल्नुपर्छ।
वेदोपनिषदां
साराज्जाता भागवती कथा।
यो
श्रीमद्भागवत कथा वेद–उपनिषदहरूको सार हो।
नारदले सोधे —
हे मुनिश्वरहरू! म भागवत कथा कहाँ गर्नु उपयुक्त हुन्छ?
सनकादिले भने —
गंगाद्वार समीपे तु तटमानन्द नामकम्।
गंगाद्वार
(हरिद्वार) नजिक “आनन्द” नामको तटमा नवीन र कोमल बालुवामा मञ्च बनाएर भागवत कथा
सुरु गर्नुहोस्। नारदले सनकादिहरूलाई वाचकको रूपमा छनौट गरे र उनीहरूलाई हरिद्वार
लगे। त्यहाँ उनले सुन्दर मञ्च, व्यासगद्दी बनाइ, सनकादिहरूलाई त्यसमा बसी भागवत कथा
सुरु गराए।
सनकादि
मुनिहरूले भगवानको भागवत कथा प्रारम्भ गर्नासाथ त्रैलोक्यमा हल्ला मच्चियो।
ब्रह्मादि सबै देवता, भृगु, वशिष्ठ, च्यवन आदि
ऋषिहरू, वेद, वेदान्त, मन्त्र, यन्त्र, तन्त्र, सत्रह पुराणहरू, गङ्गा आदि
नदीहरू र सम्पूर्ण तीर्थहरू मूर्तिमान् भई कथा सुन्नको लागि प्रकट भए, किनभने—
तत्रैव गङ्गा
यमुना त्रिवेणी गोदावरी सिन्धु सरस्वती च।
वसन्ति सर्वाणि तीर्थानि तत्र यत्राच्युतो धारकथा
प्रसंगः॥
जहाँ श्रीहरिको
कथा हुन्छ, त्यहाँ
गङ्गा आदि नदीहरू र सम्पूर्ण तीर्थहरू मूर्तिमान् भई प्रकट हुन्छन्। देवर्षि
नारदले सबैलाई आसन दिए र सबैले जयजयकार गर्न थाले। सनकादि मुनिहरूले भागवतको महिमा
वर्णन गर्न थाले—
सदा सेव्या सदा
सेव्या श्रीमद्भागवती कथा।
यस्यान् श्रवणमात्रेण हरिश्चित्तं समाश्रयेत्॥
भागवतको कथाको
सदा श्रवण र सेवन गर्नुपर्छ। यसको श्रवणमात्रले भगवान श्रीहरि हृदयमा निवास गर्न
थाल्नुहुन्छ।
किं
श्रुतैर्बहुभिः शास्त्रैः पुराणैश्च भ्रमावहैः।
एकं भागवतं शास्त्रं मुक्तिदानेन गर्जति॥
धेरै पुराण र
शास्त्रहरू सुनेर के लाभ?
ती त
केवल भ्रम फैलाउने हुन्। मोक्ष प्रदान गर्ने एकमात्र शास्त्र भागवत हो, जुन गर्जना
गरिरहेछ। मृत्यु नजिक हुँदा भागवतको श्रवण गर्ने मानिसलाई भगवान श्रीहरिले प्रसन्न
भई बैकुण्ठ धाम प्रदान गर्नुहुन्छ। जसले स्वर्णको सिंहासनमा भागवत पुराणको पोथी
राखी दान गर्छ, उसले
गोलोकधाम प्राप्त गर्छ।
आजन्ममात्रमपि
येन शठेन किञ्चित्तं विधाय शुकशास्त्रकथा न पीता।
चाण्डालवच्च खरवदवत् तेन नीतं मिथ्या स्वजन्म
जननी जनदुःख भाजा॥
जसले जीवनभर
भागवत कथा मन लगाएर सुनेन,
त्यो
चाण्डाल वा गधाको समान हो। उसले आफ्नो आमाको प्रसव पीडालाई व्यर्थ बनायो। त्यो
मानिस जिउँदो लाश बराबर हो,
मनुष्य
शरीरमा भारस्वरूप पशु हो। त्यस्तो मानिसलाई धिक्कार छ। यस्ता मानिसलाई देखेर
स्वर्गमा इन्द्र आदि देवता भन्छन्...
सनकादि मुनिहरू
यसरी भागवतको महिमा वर्णन गरिरहँदा एक आश्चर्य भयो—
भक्तिः सुतौ तौ
तरुणौ गृहीत्वा प्रेमैकरूपा सहसाविरासीद्।
श्रीकृष्ण गोविन्द हरे मुरारे नाथेति नामानि
मुहुर्वदन्ति॥
भक्ति महारानी
तरुण अवस्थामा आफ्ना दुई छोराहरू लिएर त्यहाँ प्रकट भइन् र—
श्रीकृष्ण
गोविन्द हरे मुरारे हे नाथ नारायण वासुदेव!
यस्तो
नामको कीर्तन गर्दै नाच्न थालिन्। ऋषिहरूले जब उनलाई नाचिरहेको देखे, उनीहरू प्रश्न
गर्न थाले—"यो को हुन्? कसरी प्रकट भइन्?" सनकादि मुनिहरूले भने—"ऋषिहरू!
यी भागवत कथा को अर्थबाट उत्पन्न भएकी हुन्।"
भक्ति
महारानीले भनिन्—"मुनिहरू! कलियुगको प्रभावले म जिर्ण–क्षीण भएकी थिएँ।
तपाईंहरूले कथा रसद्वारा मलाई पुनः पुष्ट पार्नुभयो।
क्वाहं तु तिष्ठाम्य धुना ब्रुवन्तु॥
अब
मलाई बस्ने स्थान बताउनुहोस्।"
सनकादि
मुनिहरूले भने—"भक्तेषु गोविन्द स्वरूपकर्त्री।
तपाईं
सदा भक्तहरूको हृदयमा निवास गर्नुहोस्।"
सकल भुवनमध्ये
निर्धनास्तेऽपि धन्याः
निवसति हृदि येषां श्रीहरेर्भक्तिरेका।
हरिरपि निजलोकं सर्वथातो विहाय
प्रविशति हृदि तेषां भक्तिसूत्रोपनद्धः॥
सम्पूर्ण
त्रिभुवनमा ती व्यक्तिहरू निर्धन भएर पनि धन्य छन्, जसका हृदयमा केवल श्रीहरिको भक्ति
निवास गर्छ। भक्ति को सूत्रमा बाँधिएर भगवान श्रीहरि आफ्नो लोक छोडेर भक्तको
हृदयमा आउनुहुन्छ।
देवर्षि नारदले
भक्ति, ज्ञान
र वैराग्यको तरुण अवस्था देखेर भने—"मुनिश्वरो! मैले भगवानको अलौकिक महिमा
देखेँ।
के के विशुद्धयन्ति वदन्तु मह्यम्?
कुन-कुन
मानिसहरू भागवत श्रवणले पवित्र हुन्छन्?"
सनकादि
मुनिहरूले भने—
ये मानवाः
पापकृतस्तु सर्वदा सदा दुराचाररता विमार्गगाः।
क्रोधाग्निदग्धाः कुटिलाश्च कामिनः सप्ताहयज्ञेन
कलौ पुनन्ति ते॥
जो मानिस सधैँ
पाप कर्म गर्छन्, दुराचारी
छन्, कुमार्गमा
लागेका छन्, क्रोधको
अग्निमा जलिरहेका छन्, कुटिल
र कामी छन्—त्यस्ता मानिसहरू पनि कलियुगमा भागवत श्रवणद्वारा पवित्र हुन्छन्।
देवर्षि! म
तिमीलाई यस विषयमा एउटा इतिहास सुनाउँछु, जसको श्रवणमात्रले पाप नष्ट हुन्छन्।
तुंगभद्रा नामक
नदीको किनारमा 'उत्तम' नामक नगर थियो।
त्यहाँ स्वधर्म पालन गर्ने,
सत्यवादी, सत्कर्ममा
तत्पर, सम्पूर्ण
वेदको ज्ञाता, श्रौत-स्मार्त
कर्महरूमा पारंगत आत्मदेव नामक ब्राह्मण बस्थे। धन सम्पन्न भए तापनि उनी भिक्षा
गरेर जीवन यापन गर्थे। उनकी पत्नीको नाम धुन्धली थियो।
"धुन्धुम्
अज्ञानं कलहं लाति या सा धुन्धली।"
जो अज्ञानताबाट
सधैँ झगडामा लिप्त रहन्छिन्, उनी धुन्धली हुन्। उनी सुन्दर र उच्च कुलकी थिइन्, तर आफूले भनेकै
कुरा गराउने स्वभावकी थिइन्, धेरै बोल्थिन्, घरकार्यमा दक्ष थिइन्, तर एकदम कञ्जूस
र झगडालु थिइन्। यी दम्पतीले सन्तान प्राप्तिको लागि धेरै धार्मिक कार्य गरे, तर जब सन्तान
भएन, आत्मदेव
दुःखी भए। एकदिन घर छोडेर वनतिर गए। दिउँसो तिर्खा लागेपछि एक तालाउको छेउमा पुगे।
त्यतिबेला एक सन्यासी आउँदै गरेको देखेर उनले प्रणाम गरे र लामो सास फेर्दै रोए।
सन्यासीले
सोधे—"ब्राह्मणदेव! तपाईं किन रोइरहनु भएको छ? तपाईंलाई के दुःख छ? मलाई
भन्नुहोस्।" आत्मदेवले भने—"म महाराज! के भनूँ? मेरो कुनै
सन्तान छैन। यस कारण मेरा पितृहरूले मेरो दिइएको जलांजलिलाई चिन्ताजनक सासले तताएर
पिउनुहुन्छ। मैले पालेको गाई पनि बाँझो भइन्, र जुन रुख रोप्छु, त्यसभन्दा फल हुँदैन। बजारबाट किनेर
ल्याएको फलसमेत सिघ्रै बिग्रन्छ। यस्तो जीवनबाट के फाइदा? त्यसैले म
प्राण त्याग्न वनमा आएको हुँ।"
सन्यासीले
आत्मदेवको ललाट हेरेर भने—
सप्तजन्मावधि
तव पुत्र नैव च नैव च।